Edebiyat Okulu: Koşuk

Türkler, İslamiyet ile tanışmadan evvel "sığır" adı verilen av törenleri ile "şölen" adı verilen ziyafetlerde ve kazanılan savaşlar sonunda birtakım eğlenceler düzenlemişlerdir. Bu eğlencelerde daha çok lirik, epik ve pastoral özellikler taşıyan ve bir ezgiyle söylenen doğa sevgisi temalı şiirlere koşuk denir.

Koşuk, Sözlü Edebiyat döneminin diğer ürünlerine oranla duygu yönü ağır basan bir türdür. Koşuklar, içerik ve söyleyiş bakımından Halk Edebiyatı'ndaki koşmalara, Divan Edebiyatı'ndaki gazellere benzer.

Koşuk Türünün Özellikleri

Konuları aşk, doğa sevgisi ve yiğitliktir.
Koşuklar, şölenlerde kopuz eşliğinde söylenir.
Halk Edebiyatı'ndaki koşmaların ilk biçimleri sayılır.
Uyak düzeni aaab, cccb, dddb şeklindedir. Yani dörtlüklerin ilk üç dizesi kendi arasında, dördüncü dizeleri de birbiriyle uyaklıdır.
Koşuklar, sözlü ve anonim özellikler taşır.
Koşuklar, hece ölçüsünün 7'li ve 11'li kalıplarıyla yazılmışlardır.
Yarım uyak kullanılmıştır.
Nazım birimi dörtlüktür.
Kaşgarlı Mahmut, koşuk türünü yazıya geçiren kişi olarak bilinir.

Koşuk Örnekleri

Örnek 1

Öpkem kelip ogradım
Arslanlayu kökredim
Alplar başın togradım
Emdi meni kim tutar

Kanı akıp yoşuldu
Kabı kamug deşildi
Ölüg birle koşuldu
Togmuş küni uş batar

Kaklar kamug kölerdi
Taglar başı ilerdi
Ajun tını yılırdı
Tütü çeçek çerkeşür

Etil suwı aka turur
Kaya tübi kaka turur
Balık telim baka turur
Kölün takı küşerür

Günümüz Türkçesiyle

Öfkelenip dışarı çıktım
Arslan gibi kükredim
Yiğitler başını doğradım
Şimdi beni kim tutabilir

Kanı akıp boşandı
Derisi baştanbaşa deşildi
Ölüler ile bir oldu
Doğan güneş işte batardı

Kuru yerler hep gülerdi
Dağbaşları göründü
Dünyanın soluğu ılındı
Türlü çiçekler sıralandı

İtil suyu akar durur
Kaya dibini oyar durur
Bütün balıklar bakıp durur
Gölü bile taşırırlar

Örnek 2

Kızıl sarığ arkaşıp
Yipkin yaşıl yüzkeşip
Bier bier kerü yürkeşip
Yalnguk anı tanglaşur

Alın töpü yaşardı
Unıt otın yaşurdı
Kölnin suvın küşerdi
Sığır buka möngreşür

Kulan tükel kamıttı
Akar sukak yumuttı
Yaylag tapa emitti
Tizig turup sekrişür

Günümüz Türkçesiyle

Kızıl ve sarı ardı ardına yerden bitiyor
Mor ile yeşil yüz yüze geliyor
Ve birbirlerine sarılıyorlar

İnsan bu renk cümbüşünü görünce hayretler içinde kalıyor

Yamaçlar ve tepeler yeşerdi
Kuru otları gizleyip
Göllerin suyunu taşıdılar
Sığırlar ve boğalar sevinçlerinden böğrüşüyorlar

Bahar yaban atlarını iyice coşturdu
Dağ keçilerini ve geyikleri bir araya getirdi
Bunlar otlamak için yaylalara yöneldiler
Sıra sıra dizilip hoplayıp zıplıyorlar

Örnek 3

Tümen çiçek tizildi

Bükünden ot yazıldı

Öküş yatup üzildi

Yirde kopa adnşur

Turluk çiçek yerildi
Barçın yâdını kerildi
Uçmak yeri körüldü
Tumluğ yana kelgüsüz

Kızıl sanğ akaşıp
Yipkin yaşıl yüzkeşip
Bir bir kerii yürkeşip
Yaluguk anı tanğlaşur

Günümüz Türkçesiyle

Binlerce çiçek dizildi

Tomurcuklarından yayıldı

Çok yatmaktan sıkıldı

Yerden çıkınca açılır