Fiillerde Kip ve Zaman

Fiiller, zaman bakımından ikiye ayrılır.    

1. Basit zamanlı fiiller
Sadece bir haber veya dilek kipiyle çekimlenmiş fiillere basit zamanlı fiil denir. 

Örnek 
Derslerine yeterince çalışmış.
Eve ne zaman geldi?
Şu anda sizi bekliyor.
Yarın size gelecekler.
Her sabah spor yapar.
Okula zamanında gelmelisin.
Soruları birlikte okuyalım.
Keşke zamanında gelseniz.
Çabucak yerinize oturun.
 
2. Bileşik zamanlı fiiller
Birden fazla kip eki alan eylemdir. Basit zamanlı fiillere ek fiilin "-di, -miş, -ise" çekimleri getirilerek yapılan iki kipli fiillere denir. Türkçede 5 haber kipi; 4 de dilek-şart kipi bulunur.
Formüle edersek 5+4=9= Kiplerin toplamı. 9-7=2= Birleşik zamanlı kip.  

Örnek 
Senin anlattıklarını ben zaten biliyordum.
Ona sürpriz yapacağımızı biliyormuş.
Bu konuda bir şey biliyorsan söyle.

Fiillerde kip veya fiillerde zaman açısından incelendiğinde bileşik çekimli eylemler üçe ayrılır:
 
A. Hikâye birleşik zaman
Basit kipli fiillere ek fiilin "idi" çekimi getirilerek yapılır. Bu tür fiillerde kip veya zaman ekleri iki tanedir.
Yazmış: Yazmış idi / öğrenilen geçmiş zamanın hikâyesi
Yazar: Yazar idi / geniş zamanın hikâyesi
Yazacak: Yazacak idi / gelecek zamanın hikâyesi
Yazay: Yaza idi / istek kipinin hikâyesi
Yazsay: Yazsa idi / şart kipinin hikâyesi
Yazmalıy: Yazmalı idi / gereklilik kipinin hikâyesi
 
B. Rivayet birleşik zaman
Basit kipli fiillere ek fiilin "-imiş" çekimi getirilerek yapılır. Bu tür fiillerde kip veya zaman ekleri iki tanedir.
Yazıyormuş: Yazıyor imiş / şimdiki zamanın rivayeti
Yazacakmış: Yazacak imiş / gelecek zamanın rivayeti
Yazmışmış: Yazmış imiş / öğrenilen geçmiş zamanın rivayeti
Yazaymış: Yaza imiş / istek kipinin rivayeti
Yazsaymış: Yazsa imiş / şart kipinin rivayeti
Yazmalıymış: Yazmalı imiş / gereklilik kipinin rivayeti
 
C. Şart birleşik zaman
Basit kipli fiillere ek fiilin "-ise" çekimi getirilerek yapılır. Bu tür fiillerde kip veya zaman ekleri iki tanedir.

Yazıyorsa: Yazıyor ise / şimdiki zamanın şartı
Yazacaksa: Yazacak ise / gelecek zamanın şartı
Yazysa: Yazdı ise / görülen geçmiş zamanın şartı
Yazmışsa: Yazmış ise / öğrenilen geçmiş zamanın şartı
Yazarsa: Yazar ise / geniş zamanın şartı
Yazmalıysa: Yazmalı ise / gereklilik kipinin şartı

Fiillerde Olumsuzluk
Fiil kök veya gövdelerine kip eklerinden önce "-me, -ma" olumsuzluk eklerinin getirilmesiyle sağlanır.
Yazdı: Yazma

Not: Geniş zamanın olumsuzu "-mez, -maz" ekleriyle yapılır.
Yazarsın: Yazmazsın
 
Fiil Kiplerinde Anlam (zaman) Kayması
Bir kipin kendi zaman anlamından farklı olarak başka bir zamanın yerine kullanılmasıdır. Bu tür fiillerde kip veya zaman ekleri farklı bir kip ekinin görevini üstlenir. 
Örnek 

Her hafta düzenli olarak spor yapıyorum. (yaparım)

Bugünden itibaren daha çok görüşüyoruz tamam mı? (görüşeceğiz)

Biraz sonra söylediklerinizi yapıyorum. (yapacağım)

Her zaman eve geç geliyorsun Mustafa. (gelirsin)

Her hafta burada komşular toplanıyor. (toplanır)

Her sabah bu masada ders çalışıyor. (çalışır)

Nasrettin Hoca bir gün misafirliğe gider. (gitmiş)

Adam bir bakar ki arabası yerinde değil. (bakmış)

Biraz sabret birazdan gideriz. (gideceğiz)

Söylediklerinizi yazın yaparız. (yapacağız)

 
Ayrıca bakınız


Hiç yorum yok:

Yorum Gönder