Şiirde Tema

ŞİİRDE TEMA

Şairin şiirinde işlediği asıl motif, şiirde hâkim olan duyguya tema veya şiirde tema denir. Tema, bazı kelime veya kelime gruplarıyla da ifade edilebilir. Temanın başlıca özellikleri şunlardır:

• Şiirde tema hedef kitleye verilmek istenen asıl mesajı içerir.
• Başta aşk olmak üzere doğa, ölüm, yalnızlık, hasret, özlem, yaşama sevgisi, vatan sevgisi gibi temalar şiirlerde tema olarak işlenir.
• Temayı bulmak için "niçin" sorusu sorulur. Tema bir şekilde nesirdeki ana fikrin şiirdeki karşılığıdır.
• Tema, soyut olması bakımından konudan ayrılır.
• Şiirde tema geneli yansıtır.
• Şiirdeki tema şiirin yazıldığı dönem ve şairle de ilişkilidir.
• Şiirde tema adeta şiirin özüdür.
• Şiirdeki başlık da şiirin temasını bulmak için bir ipucu olabilir.
• Bir eserin teması asla onun konusu değildir. Konuda "Ne anlatılıyor?" temada "Niçin anlatıyor?" sorusu sorulur.
• Tema, bir eserin en asli motifidir. Şiirdeki esas ana duygudur.
• Şiirdeki bütün birimler bir tema etrafında bir araya gelip şiiri meydana getirir.
• Şiirdeki anlam bütünlüğü temayla alakalı olduğundan şiirin teması şiirin yapısı ile de ilişkilidir.
• Bir eserin değer ölçütü her zaman şiirdeki tema ile ilgilidir.
• Şiirlerde en çok işlenen aşk, yalnızlık, ölüm, özgürlük, hoşgörü, savaş vb. temalar belli zaman, yer, durum ve kişilerle sınırlandırılarak işlenir.
• Şiirde tema bazen bir sözcük, mısra ya da mısralarda bazen de şiirin bütününde yer alabilir. Şiirin bütününde yer aldığı zaman tema kapalı olarak verilir.
• Şiirde en çok kullanılan kelime, kelime grubu şiirdeki tema için ipucu oluşturur. Bazen temanın ta kendisi olur. Buna anahtar kelime veya kelimeler denir. Örneğin Ahmet Haşim'in şiirlerinde "akşam", Tanpınar'ın şiirlerinde "rüya ve zaman", Yahya Kemal Beyatlı'nın şiirlerinde "deniz", Cahit Sıtkı'nın şiirlerinde "ölüm" anahtar kelimelerdir. 

Şiirde Tema ile İlgili Örnekler

Örnek 1

İSTİKLÂL MARŞI

Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak;
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak.
O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak;
O benimdir, o benim milletimindir ancak.

Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl!
Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl?
Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl...
Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklâl!

Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım.
Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım!
Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım.
Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım.

Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar,
Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var.
Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir îmânı boğar,
"Medeniyet!" dediğin tek dişi kalmış canavar?

Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma, sakın.
Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın.
Doğacaktır sana va'dettiği günler Hakk'ın...
Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın.

Bastığın yerleri "toprak!" diyerek geçme, tanı:
Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı.
Sen şehid oğlusun, incitme, yazıktır, atanı:
Verme, dünyaları alsan da, bu cennet vatanı.

Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki fedâ?
Şühedâ fışkıracak toprağı sıksan, şühedâ!
Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda,
Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüdâ.

Ruhumun senden, İlâhi, şudur ancak emeli:
Değmesin mabedimin göğsüne nâ-mahrem eli.
Bu ezanlar -ki şehadetleri dînin temeli-
Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli.

O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım,
Her cerîhamdan, İlâhi, boşanıp kanlı yaşım,
Fışkırır ruh-ı mücerred gibi yerden na'şım;
O zaman yükselerek arşa değer belki başım.

Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl!
Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl.
Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl:
Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet;
Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklâl!

Mehmet Akif ERSOY

Şiirin teması: Şairin şiirinde işlediği asıl motif, şiirde hâkim olan duyguya tema denir. Tema, bazı sözcük veya sözcük gruplarıyla da ifade edilebilir. Bu şiirdeki sözcük veya sözcük gruplarından da "vatan sevgisi ve bağımsızlık"ın şiirin ana temasını oluşturduğunu görmekteyiz.

Örnek 2

UÇUN KUŞLAR

Uçun kuşlar uçun doğduğum yere;

Şimdi dağlarında mor sünbül vardır.

Ormanlar koynunda bir serin dere,

Dikenler içinde sarı gül vardır.

O çay ağır akar, yorgun mu bilmem?

Mehtabı hasta mı, solgun mu bilmem?

Yaslı gelin gibi mahzun mu bilmem?

Yüce dağ başında siyah tül vardır.

Orda geçti benim güzel günlerim;

O demleri anıp bugün inlerim.

Destan-ı ömrümü okur dinlerim,

İçimde oralı bir bülbül vardır.

Uçun kuşlar, uçun burda vefa yok;

Öyle akarsular, öyle hava yok;

Feryadıma karşı aks-i seda yok;

Bu yangın yerinde soğuk kül vardır.

Hey Rıza, kederin başından aşkın,

Bitip tükenmiyor elem-i aşkın,

Sende -derya gibi- daima taşkın,

Daima çalkanır bir gönül vardır.

           

Rıza Tevfik BÖLÜKBAŞI

Şiirin teması: Tema soyut ve geneli yansıtır. Bu şiirde şair, yaşadığı yerin coğrafi özelliklerini ön plana çıkararak bunları bir şekilde anarak hasret gidermektedir. Gözü ve gönlü hep bir yerlerdedir şairin. Yani şiirin teması "memleket özlemi"dir.

Örnek 3

ZİLLER ÇALACAK

Zil çalacak... Sizler derslere gireceksiniz bir bir.
Zil çalacak, ziller çalacak benimçin,
Duyacağım, evlerden, kırlardan, denizlerden;
Tâ içimden birisi gidecek ardınızdan uça ese...
Ama ben, ben artık gidemeyeceğim.

Zil çalacak... Siz geminize, treninize gireceksiniz bir bir.
Zil çalacak, ziller çalacak benimçin,
Duyacağım, iskelelerden, istasyonlardan bütün;
Tâ içimden birisi koşacak ardınızdan...
Ama ben, ben artık gelemeyeceğim.

Sonra bir gün zil çalacak yine,
Hiç kimseler, kimsecikler duymayacak...
Ne sınıflar, ne iskeleler, ne istasyonlar, ne siz...
Tâ içimden birisi kalacak oralarda...
Ben gideceğim.

Zeki Ömer Defne

Şiirin teması: Temayı bulmak için "niçin" sorusunu sorarız. Şiirin bütününe yöneldiğimizde ve şiirdeki anahtar kelimeler (öğretmenliği çağrıştıran sözcükler) bize şiirinin temasını vermektedir. Şiirin teması; "Şairin öğretmenlik mesleğinden ayrılmasının onda doğurduğu özlem, acı veya öğretmenlik mesleğine duyduğu derin sevgi"dir.

Örnek 4

MERDİVEN

Ağır, ağır çıkacaksın bu merdivenlerden,
Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak,
Ve bir zaman bakacaksın semaya ağlayarak…

Sular sarardı… yüzün perde perde solmakta,
Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta…

Eğilmiş arza, kanar, muttasıl kanar güller;
Durur alev gibi dallarda kanlı bülbüller,
Sular mı yandı? Neden tunca benziyor mermer?

Bu bir lisan-ı hafidir ki ruha dolmakta,
Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta…

Ahmet HAŞİM

Şiirin teması: Şiirlerde yer alan anahtar kelimeler şiirin temasını bulmamıza yardımcı olur. Bu şiirde de "akşam" kelimesi anahtar kelimedir.  Şiirin teması da "Yaşlanmanın verdiği hüzün"dür.

Örnek 5

SESSİZ GEMİ

Artık demir almak günü gelmişse zamandan,

Meçhule giden bir gemi kalkar bu limandan.

Hiç yolcusu yokmuş gibi sessizce alır yol;

Sallanmaz o kalkışta ne mendil ne de bir kol.

Rıhtımda kalanlar bu seyahatten elemli,

Günlerce siyah ufka bakar gözleri nemli.

Biçare gönüller! Ne giden son gemidir bu!

Hicranlı hayatın ne de son matemidir bu!

Dünyada sevilmiş ve seven nafile bekler;

Bilmez ki giden sevgililer dönmeyecekler.

Birçok gidenin her biri memnun ki yerinden,

Birçok seneler geçti; dönen yok seferinden.

Yahya Kemal BEYATLI

Şiirin teması: Bu şiirde temayı bulmak için bütün şiire yönelmek gerekir. "Ölüm" bu şiirin temasıdır. Şiirde şair, temsili istiare yoluyla ölüme dikkat çekmek istemiştir.

Örnek 6

SANAT

Yalnız senin gezdiğin bahçede açmaz çiçek,
Bizim diyarımızda bin bir baharı saklar!
Kolumuzdan tutarak sen istersen bizi çek
İncinir düz caddede dağda gezen ayaklar

Sen kubbesinde ince bir mozaik ararda
Gezersin kırk asırlık mabedin içini
Bizi sarsar bir sülüs yazı görsek duvarda,
Bize heyecan verir bir parça yeşil çini

Sen raksına dalarken için titrer derinden
Çiçekli bir sahnede bir beyaz kelebeğin
Bizimde kalbimizi kımıldatır derinden
Toprağa diz vuruşu dağ gibi bir zeybeğin

Fırtınayı andıran orkestra sesleri
Bir ürperiş getirir senin sinirlerine,
Istırap çekenlerin acıklı nefesleri
Bizde geçer en yanık bir musiki yerine

Sen anlayan bir gözle süzersin uzun uzun
Yabancı bir şehirde bir kadın heykelini,
Biz duyarız en büyük zevkini ruhumuzun
Görünce bir köylünün kıvrılmayan belini...

Başka sanat bilmeyiz karşımızda dururken
Yazılmamış bir destan gibi Anadolu’muz
Arkadaş, biz bu yolda türküler tuttururken
Sana uğurlar olsun... ayrılıyor yolumuz

Faruk Nafiz ÇAMLIBEL

Şiirin teması: Bu şiirde tema simgeler üzerine kurulmuştur. "Bizim diyârımız da bin bir baharı saklar!" dizesi şiirin teması için birçok ipucudur. "Bizim diyarımız, Anadolu, türkü, zeybek, halay, sülüs yazı, yeşil çini vb." anahtar kelimeler bizi şiirin temasına götürür. Bu da bize şiirin temasının "memleket sevgisi" olduğunu gösterir.

Örnek 7

BENİ KÖR KUYULARDA

Beni kör kuyularda merdivensiz bıraktın

Denizler ortasında bak yelkensiz bıraktın

Öylesine yıktın ki bütün inançlarımı;

Beni bensiz bıraktın; beni sensiz bıraktın.

Ümit Yaşar OĞUZCAN

Şiirin Teması: Tema, soyut olması bakımından konudan ayrılır. Bu şiirin geneline baktığımızda "ayrılık" olgusunun şiirin teması olduğu görülür.

Örnek 8

BAYRAK

Ey mavi göklerin beyaz ve kızıl süsü,

Kız kardeşimin gelinliği, şehidimin son örtüsü,

Işık ışık, dalga dalga bayrağım!

Senin destanını okudum, senin destanını yazacağım.

Sana benim gözümle bakmayanın

Mezarını kazacağım.

Seni selâmlamadan uçan kuşun

Yuvasını bozacağım.

Dalgalandığın yerde ne korku, ne keder...

Gölgende bana da, bana da yer ver.

Sabah olmasın, günler doğmasın ne çıkar:

Yurda ay yıldızının ışığı yeter.

Savaş bizi karlı dağlara götürdüğü gün

Kızıllığında ısındık;

Dağlardan çöllere düştüğümüz gün

Gölgene sığındık.

Ey şimdi süzgün, rüzgârlarda dalgalı;

Barışın güvercini, savaşın kartalı

Yüksek yerlerde açan çiçeğim.

Senin altında doğdum.

Senin altında öleceğim.

Tarihim, şerefim, şiirim, her şeyim:

Yeryüzünde yer beğen!

Nereye dikilmek istersen,

Söyle, seni oraya dikeyim!

Arif Nihat ASYA

Şiirin teması: Şiirde bayrak bir şekilde kişileştirilmiştir. Bayrak, adeta bir sevgili gibi tasavvur edilmiştir. Bayrak, şiirde birçok şeye benzetilmiştir. Bütün bu motiflerden şiirin temasına ulaşabiliriz. Şiirin teması "bayrak sevgisi, bağımsızlık"tır.

Örnek 9

SİTEM

Önde zeytin ağaçları arkasında yar
Sene 1946
Mevsim
Sonbahar
Önde zeytin ağaçları neyleyim neyleyim
Dalları neyleyim
Yâr yoluna dökülmedik dilleri neyleyim
Yâr yâr… Seni kara saplı bıçak gibi sineme sapladılar
Değirmen misali döner başım
Sevda değil bu bir hışım
Gel gör beni darmadağın
Tel tel çözülüp kalmışım Yâr yâr…
Canımın çekirdeğinde diken
Gözümün bebeğinde sitem var

Bedri Rahmi EYÜBOĞLU

Şiirin Tema: Şiirde tema adeta şiirin özüdür. Şiirde temayı bulmak için bazen bütün şiire yönelmek gerekir. Burada da bütün şiirden şiirin temasının "aşk acısı" olduğu ortaya çıkar.

Örnek 10

Mert dayanır, namert kaçar
Meydan gümbür gümbürlenir
Şahlar şahı divan açar
Divan gümbür gümbürlenir

Yiğit kendini öğende
Oklar menzilin döğende
Şeşper kalkana değende
Kalkan gümbür gümbürlenir

Ok atılır kalesinden
Hak saklasın belâsından
Köroğlu'nun narasından
Her yan gümbür gümbürlenir

Köroğlu

Şiirin teması: "Yiğitlik ve yiğitliğin gücü" bu şiirde verilmek istenen mesajdır. Yani anlatılmak istenendir. Şiirdeki savaş betimlemelerinden ve anahtar sözcüklerden bunu anlarız.

Örnek 11 

BU VATAN KİMİN?

Bu vatan toprağın kara bağrında

Sıradağlar gibi duranlarındır
Bir tarih boyunca onun uğrunda
Kendini tarihe verenlerindir

Tutuşup kül olan ocaklarından
Şahlanıp köpüren ırmaklarından
Hudutlarda gaza bayraklarından
Alnına ışıklar vuranlarındır

Ardına bakmadan yollara düşen
Şimşek gibi çakan, sel gibi coşan
Huduttan hududa yol bulup koşan
Cepheden cepheyi soranlarındır

İleri atılıp sellercesine
Göğsünden vurulup tam ercesine
Bir gül bahçesine girercesine
Şu kara toprağa girenlerindir

Tarihin dilinden düşmez bu destan
Nehirler gazidir, dağlar kahraman
Her taşı bir yakut olan bu vatan
Can verme sırrına erenlerindir

Gökyay'ım ne desen ziyade değil
Bu sevgi bir kuru ifade değil
Sencileyin hasmı rüyada değil
Topun namlusunda görenlerindir

Orhan Saik Gökyay

Şiirin teması: Şiirdeki anahtar sözcüklerden şiirin temasına ulaşılabilir. Bu şiirde kahramanlık ile ilgili kavramların çokluğu bizi şiirin temasına götürmektedir. "Vatan ve vatanın asıl sahipleri vatanı uğruna canını çekinmeden veren kişilerdir." düşüncesi şiirin temasını oluşturur.

Örnek 12 

NEFES ALMAK Nefes almak, içten içe, derin derin Taze, ılık, serin, Duymak havayı bağrında Nefes almak, her sabah uyanık Ağaran güne penceren açık Bir ağaç gölgesinde, bir su kenarında Üstünde gökyüzü, ufuklara karşı Senin her yer: Caddeler, meydan, çarşı… Kardeşim, nefes alıyorsun ya! Koklar gibi maviliği, rüzgârı öper gibi, Kana kana, doya doya… Nefes almak, kolunda bir sevgili, Kırlarda, bütün bir pazar tatili Bahar, yaz, kış. Sürahide, ışıl ışıl içilecek su Deniz kokusu, toprak kokusu, çiçek kokusu Yüzüne vuran ışık, kulağına gelen ses. Ah bütün sevdiklerim, her şey, herkes… Anlıyorum, birbirinden mukaddes, Alıp verdiğim nefes. Ziya Osman SABA Şiirin teması: Tema genel bir kavramdır. "Yaşama sevinci" bu şiirin temasıdır. Şiirin tümünde şairin yaşama olan bağlılığı ön plana çıkmaktadır. Ayrıca bakınız Şiir Manzume Şiirde Zihniyet Şiirde Konu Şiirde Tema  Şiirde Gerçeklik ve Anlam Şiir Bilgisi Test 1 Şiir Bilgisi Test 2 Şiir Bilgisi Test 3 Şiir Bilgisi Test 4 Şiir Bilgisi Test 5 Ana Sayfa