KUTADGU BİLİG
1069-1071 yıllarında
Balasagunlu Yusuf Has Hacib tarafından yazılmış olan Kutadgu Bilig, İslami
dönemin bilinen ilk eseridir. Eser, "mutluluk veren bilgi ya da devlet olma
bilgisi" anlamlarına gelir. 1070'te Doğu Karahanlı hakanı Tabgaç Buğra
Han'a sunulur. Han da Kutadgu Bilig eserini çok beğendiğinden ona "Has Hacib"
unvanını verir. Eserin amacı devlet ve toplum yönetiminin nasıl olması
gerektiğini öğretmektir.
Kutadgu Bilig'de insanı mutlu edecek yollar belirtilmiş bu yollar devrin hükümdarlarına öğütler halinde gösterilmiştir. Ahlak, dinin önemi ve devlet yönetimi de eserde üzerinde durulan konulardır. Eser, ayrıca her iki dünyada da mutluluğa kavuşmak için yol gösterici niteliktedir. Yusuf Has Hacib'e göre diğer dünyaya çalışıldığında bu dünyadan el etek çekmek yanlıştır. İnsanlara hizmet etmekle kişi, hem bu dünyada hem de diğer dünyada mutlu olur. Kutadgu Bilig üzerinde yerli ve yabancı birçok çalışma yapılmasına karşın bu anlamda en önemli çalışmayı Reşit Rahmeti Arat yapmıştır.
Kutadgu Bilig'de insanı mutlu edecek yollar belirtilmiş bu yollar devrin hükümdarlarına öğütler halinde gösterilmiştir. Ahlak, dinin önemi ve devlet yönetimi de eserde üzerinde durulan konulardır. Eser, ayrıca her iki dünyada da mutluluğa kavuşmak için yol gösterici niteliktedir. Yusuf Has Hacib'e göre diğer dünyaya çalışıldığında bu dünyadan el etek çekmek yanlıştır. İnsanlara hizmet etmekle kişi, hem bu dünyada hem de diğer dünyada mutlu olur. Kutadgu Bilig üzerinde yerli ve yabancı birçok çalışma yapılmasına karşın bu anlamda en önemli çalışmayı Reşit Rahmeti Arat yapmıştır.
Eserde alegorik (sembolik) bir anlatım vardır. Dört ana karakter
etrafında geçen diyaloglar eserin esasını oluşturur. Dört sembolik kahramanın
sürekli birbirlerini ikna çabaları canlı bir anlatımla sunulur.
Eserdeki Semboller ve Temsil Ettiği Değerler:
Küntogdı: Hükümdar- doğruluk ve adaleti temsil
eder.
Aytoldı: Vezir- saadeti, mutluluk ve bahtı temsil eder.
Ögdülmiş: Vezirin oğlu- akıl ve anlayışı temsil eder.
Odgurmış: Vezirin kardeşi, din adamıdır- akıbeti temsil eder.
Eserde yer yer bir tiyatro havası sezmek de mümkündür. Kutadgu Bilig, Allah, Hz Muhammed (SAV), dört halife ve Buğra Han'ın methiyle başlar. Eserde kişinin ulaşacağı asıl mertebe olan "kâmil insan" methedilir. Eserin sonunda Yusuf Has Hacib'in duası yer alır.
Eserde yer yer bir tiyatro havası sezmek de mümkündür. Kutadgu Bilig, Allah, Hz Muhammed (SAV), dört halife ve Buğra Han'ın methiyle başlar. Eserde kişinin ulaşacağı asıl mertebe olan "kâmil insan" methedilir. Eserin sonunda Yusuf Has Hacib'in duası yer alır.
Kutadgu Bilig'in Başlıca Özellikleri
- Mesnevi nazım şekliyle oluşturulmuştur.
- Eser, ilk mesnevi örneği sayılır.
- Didaktik (öğretici) tarzda yazılmış bir eserdir.
- Hakaniye Türkçesi ile yazılmıştır.
- Manzum bir eserdir.
- Beyit nazım birimi ile yazılmış olan Kutadgu Bilig, 6645 beyitten oluşur.
- İranlılara ait Şehname'nin vezni olan fa'ülün/fa'ûlün/fa'ûlün/fa'ûl aruz kalıbıyla yazılmıştır.
- Eserin son kısmında 124 beyitten oluşan bir kaside ve 173 dörtlük yer alır.
- Eserde dörtlük nazım birimi kullanılmıştır.
- Kutadgu Bilig, siyasetname türünün Türk edebiyatındaki ilk örneği sayılır.
- Aruz ölçüsüyle yazılmış ilk Türk eseri olarak bilinir.
- Kutadgu Bilig, Uygur ve Arap alfabesiyle yazılmıştır.
- Eser tam anlamıyla 18 ayda tamamlanmıştır.
- Günümüze kadar Viyana, Fergana ve Mısır olmak üzere üç nüshası bulunmuştur.
Kutadgu
Bilig'den Seçmeler
Akıl bir meşaledir. Kör için göz,
ölü vücut için can, dilsiz için sözdür.
Allâh'a sığın, onun emrine
itaatsizlik etme!
Anlayış ve bilgi çok iyi
şeydir; eğer bulursan onları kullan ve uçup göğe çık.
Bir insan bütün dünyaya tamamen
sahip olsa bile sonunda dünya kalır. Onun kısmetine ancak iki top bez düşer.
Bu dünya renkli bir gölge
gibidir, onun peşine düşersen kaçar, sen kaçarsan o seni kovalar.
Büyüklük taslayan, kibirli ve
küstah adam, tatsız ve sevimsiz olur; kibirli insanın itibari günden güne
azalır.
Bütün halka içten gelen
merhamet göster.
Çok dinle fakat az konuş. Sözü
akıl ile söyle ve bilgi ile süsle.
Diline ve gözüne sahip ol, boğazına dikkat et; az ye, fakat helal ye.
Doğan ölür, ondan eser olarak
söz kalır. Sözünü iyi söyle, ölümsüz olursun.
Elini uzatarak gökteki
yıldızları tutsan ve başın göğe değse bile sonunda sen yine yerdesin.
Hangi iş olursa olsun sen onu
tatlı dille karşıla; her işte tatlı dil kullanırsan saadet sana bağlanır.
Hiçbir işte acele etme,
sabırlı ol, kendini tut; sabırlı insanlar arzularına erişirler.
Hangi işe girersen önce sonunu
düşün; sonu düşünülmeyen işler, insana zarar getirir.
Her mahlûk kendi nasibini alır. Yürüyenler yiyeceklerini ve uçanlar da yemlerini bulur.
Ey nimet sahibi olan kimse,
şükret. Şükredene Tanrı nimetini artırır.
Gönlünü ve dilini doğru tut!
İnsan, binlerce yıl yaşasa arzu
ettiği şeylere kavuşsa bile yine dileği bitmez.
İyi hareket et, kötülerin
zararlarını ortadan kaldır!
İşi adaletle yap, buna gayret
et; hiçbir zaman zulüm etme; Allah'a kulluk et ve onun kapısına yüz sür.
Kara toprak altındaki altın, taştan farksızdır.
Oradan çıkınca beylerin başında tuğ tokası olur.
Kimin sana biraz emeği geçerse sen ona karşılık daha fazlasını yapmalısın.
Menfaat sandalyeye benzer;
başında taşırsan seni küçültür, ayağının altına alırsan seni yükseltir.
Söz ağızda iken sahibinin
esiridir, ağızdan çıktıktan sonra sahibi onun esiridir.
Yalnız kendi menfaatini gözeten
dosta gönül bağlama. Fayda görmezse sana düşman olur, ondan vazgeç.
Kutadgu Bilig Örnekler
Sözüm söyledim men bitidim bitig
Sunup iki ajunnı tudgu elig
Kitap atı urdum Kutadgu Bilig
Kutadsu olıglıka tutsu elig
Kişi iki ajunnı tutsa kutun
Kutadmış bolur bu sözüm çın bütün
Günümüz Türkçesiyle
Sözümü söyledim ben kitabı yazdım
Uzanıp iki dünyayı tutan bir eldir
Kitabın adını koydum Kutadgu Bilig
Kutlu olsun okuyana, elini tutsun
Kişi iki dünyayı kutla tutarsa,
Kutlanmış olur, bu sözüm doğru, bütündür
Kutadgu Bilig'in Nüshaları
Yazıldıktan
bir müddet sonra unutulmuş iki kere ortaya çıkarılmış olan Kutadgu Bilig'in
bugün elimizde üç nüshası bulunmaktadır.
Herat Nüshası: Kutadgu Bilig'in bilinen ilk nüshasıdır. Arap
harfleriyle yazılmış bir nüshadan Uygur harflerine çevrilmiştir. Herat Nüshası, Fatih Sultan Mehmed Han devrinde Tokat'tan İstanbul'a getirtilmiştir. 1910'da
Radloff, transkripsiyonunu ve Alman dilindeki tercümesini neşretmiştir.
Türkiye'de ilk defa 1942'de basılmıştır.
Fergana Nüshası: Kutadgu Bilig'in ele
geçen en önemli nüshasıdır. Zeki Velidi Togan, eser hakkında genel bir bilgi
verir. İstinsahı meçhul kalmıştır. Baş ve son kısmı eksik olan bir
nüshadır.
Mısır Nüshası: Bu nüsha Kahire'de,
Hidiv kütüphanesinin o zamanki müdürü Alman bilgin Moritz tarafından 1896'da
bulunmuştur. 1943'te
bu nüshanın da tıpkıbasımı Türk Dil Kurumunca yayınlanmıştır.
Yusuf Has Hâcib
Yusuf Has Hâcib
Hakkındaki bilgiler
sadece kendi eserine sonradan eklenmiş olan manzum ve mensur mukaddimelerde yer
alır. Buna göre Yusuf Has Hacip, 11. yüzyılda, Balasagun'da doğmuştur. İlmi,
fazîleti ve takvası ile bilinen biridir. Tabgaç Kara Buğra Hân tarafından
kendisine "Has Hâcib" unvanı verilmiştir. 1019'da doğduğu tahmin edilse de ölümü
hakkında herhangi bir bilgiye rastlanılmamıştır.Ayrıca Bakınız
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder