Edebiyat Okulu: Atabetü'l Hakayık

ATABETÜ'L HAKAYIK (12. YÜZYIL)

Geçiş dönemi eseri olan ve "Gerçeklerin eşiği" anlamına gelen Atabetü'l Hakayık, 12. yüzyılda Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılmıştır. Bir ahlak ve öğüt kitabı olan Atabetü'l Hakayık, tarihi kişiliği hakkında fazla bilgi bulunmayan Muhammed Dad İspehsalar Bey'e sunulmuştur. On dört bölümden oluşan eserin her bir bölümü farklı bir konuyu işler. Eser, ayet ve hadislere dayanarak iyilikten, ahlaktan, cömertlikten ve dindar olmanın faziletlerinden söz eder. Eserde, bilginin faziletleri ön plana çıkarılıp bilgisizliğin de zararları dile getirilir. Eserde, Allah'ı bilmenin yalnızca bilim yoluyla olabileceği anlatılır. Atabetül Hakayık'ın ne zaman ve nerede yazıldığı tam olarak bilinmemektedir.

Edip Ahmet Yükneki, Atabetül Hakayık eserine yüce Allah'a övgüyle başlar. Bu övgüden sonra peygamber, dört halife övülür. Sonrasında kitabın yazılış amacı belirtilir. Bilginin faydası, cehaletin kişilere verdiği zarar, cimriliğin yerilmesi, cömertliğin ön plana çıkarılması, dünyanın aldatıcılığı, kibrin zararları hem eserin yazılış amacını dile getirir hem de eserde önemle üzerinde durulan konuları oluşturur.

İnsanın diline sahip olması gerektiği hususu da eserde çok fazla dile getirilir. Atabetül Hakayık eserinde bütün erdemin, edebin başı olarak dil gösterilir. Eserde insanın pişman olmaması için mutlaka düşünerek konuşması gerektiği hususu üzerinde durulur. Edip Ahmet'e göre doğru konuşmak, yalandan kaçınmak ve güzel söz söylemek kişiyi yüceltir.

Atabetül Hakayık'ın Özellikleri:

Nasihatname türünde yazılan eser didaktik özelliğiyle ön plana çıkar. Eserde ahlak ilkeleri açıklanmış ahlaklı insan olmanın yolları belirtilmiştir.
Allah'ın, peygamber efendimizin ve dört halifenin methedildiği giriş kısmı gazel ve kaside biçiminde uyaklanmıştır.
Eserde aruz ve hece ölçüsü bir arada kullanılmıştır. Arzu ölçüsünün olduğu yerlerde aruzun "feulün feulün fe'ûlün fe'ûl" vezni kullanılmıştır.
Eserde 40 beyit ve 101 dörtlük yer almaktadır.
Eserin nazım birimi beyit ve dörtlüktür. Dörtlükler manilerdeki gibi "aaxa" şeklinde kafiyelenmiştir.
Nazım biçimi mesnevidir.
Eserde daha çok tam ve yarım uyak kullanılmıştır. Eserde, rediflere de zaman zaman başvurulmuştur.
Atabetül Hakayık'ta daha çok telmih sanatı kullanılmıştır.
Hakaniye Türkçesiyle yazılmıştır.
Arapça ve Farsça kelimeler eserde yoğun şekilde yer alsa da Edip Ahmet, eserini herkesin anlayabileceği bir dille yazmaya gayret etmiştir.
Kaşgar şivesiyle yazılmış eserin ilk yazma nüshası İstanbul'daki Ayasofya Kütüphanesi'nde yer almaktadır.
Eser, Uygur harfleriyle yazılmıştır.
Eser üzerinde Kutadgu Bilig'in etkileri görülmektedir. Atabetül Hakayık, 14 bölümden oluşur. Eserin tamamı 484 dizedir.
Eser üzerindeki tek çalışma Reşit Rahmeti Arat tarafından yapılmıştır. Bu çalışma 1951'de yayımlanmıştır.