Geçiş dönemi eseri olan ve
"Gerçeklerin eşiği" anlamına gelen Atabetü'l Hakayık, 12. yüzyılda
Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılmıştır. Bir ahlak ve öğüt kitabı
olan Atabetü'l Hakayık, tarihi kişiliği hakkında fazla bilgi
bulunmayan Muhammed Dad İspehsalar Bey'e sunulmuştur.
On dört bölümden oluşan eserin her bir
bölümü farklı bir konuyu işler. Eser, ayet ve hadislere dayanarak iyilikten,
ahlaktan, cömertlikten ve dindar olmanın faziletlerinden söz eder. Eserde,
bilginin faziletleri ön plana çıkarılıp bilgisizliğin de zararları dile
getirilir.
Eserde, Allah'ı bilmenin yalnızca bilim
yoluyla olabileceği anlatılır. Atabetül Hakayık'ın ne zaman ve nerede yazıldığı
tam olarak bilinmemektedir.
Edip Ahmet Yükneki, Atabetül Hakayık
eserine yüce Allah'a övgüyle başlar. Bu övgüden sonra peygamber, dört halife
övülür. Sonrasında kitabın yazılış amacı belirtilir.
Bilginin faydası, cehaletin kişilere
verdiği zarar, cimriliğin yerilmesi, cömertliğin ön plana çıkarılması, dünyanın
aldatıcılığı, kibrin zararları hem eserin yazılış amacını dile getirir hem de
eserde önemle üzerinde durulan konuları oluşturur.
İnsanın diline sahip olması gerektiği
hususu da eserde çok fazla dile getirilir. Atabetül Hakayık eserinde bütün
erdemin, edebin başı olarak dil gösterilir. Eserde insanın pişman olmaması için
mutlaka düşünerek konuşması gerektiği hususu üzerinde durulur.
Edip Ahmet'e göre doğru konuşmak, yalandan
kaçınmak ve güzel söz söylemek kişiyi yüceltir.
- Nasihatname türünde yazılan eser didaktik
özelliğiyle ön plana çıkar. Eserde ahlak ilkeleri açıklanmış ahlaklı insan
olmanın yolları belirtilmiştir.
- Allah'ın, peygamber efendimizin ve dört halifenin
methedildiği giriş kısmı gazel ve kaside biçiminde uyaklanmıştır.
- Eserde aruz ve hece ölçüsü bir arada
kullanılmıştır. Arzu ölçüsünün olduğu yerlerde aruzun "feulün
feulün fe'ûlün fe'ûl" vezni kullanılmıştır.
- Eserde 40 beyit ve 101 dörtlük yer almaktadır.
- Eserin nazım birimi beyit ve dörtlüktür. Dörtlükler
manilerdeki gibi "aaxa" şeklinde kafiyelenmiştir.
- Nazım biçimi mesnevidir.
- Eserde daha çok tam ve yarım uyak kullanılmıştır.
Eserde, rediflere de zaman zaman başvurulmuştur.
- Atabetül Hakayık'ta daha çok telmih sanatı
kullanılmıştır.
- Hakaniye Türkçesiyle yazılmıştır.
- Arapça ve Farsça kelimeler eserde yoğun şekilde
yer alsa da Edip Ahmet, eserini herkesin anlayabileceği bir dille yazmaya
gayret etmiştir.
- Kaşgar şivesiyle yazılmış eserin ilk yazma
nüshası İstanbul'daki Ayasofya Kütüphanesi'nde yer almaktadır.
- Eser, Uygur harfleriyle yazılmıştır.
- Eser üzerinde Kutadgu Bilig'in etkileri
görülmektedir. Atabetül Hakayık, 14 bölümden oluşur. Eserin tamamı
484 dizedir.
- Eser üzerindeki tek çalışma Reşit Rahmeti Arat
tarafından yapılmıştır. Bu çalışma 1951'de yayımlanmıştır.
Örnek
Doğru söz bal, yalan söz soğan gibidir; soğan yeyip, ağzı acılandırma, bal ye.
Yalan söz hastalık, doğru söz şifa
gibidir; bu söz eskiden söylenmiş bir masaldır.
Doğru ol, doğruluk yap ve adın doğruya
çıksın; insanlar seni doğru olarak bilsinler,
Eğriliği bırakıp, doğruluk giysini giy;
elbiselerin en iyisi, doğruluk giysisidir.
Ayrıca bakınız
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder